13. در نوشته­ی قبل درباره­ی قیاس صحبت کردیم، در این نوشته درباره­ی پیچیدگی­های مقایسه بحث می­کنیم که ناشی از پیچیدگی­های ذهن است. مسیری را که مغز برای رسیدن به اطلاعات ذخیره شده (که در زمان تغییر می­کنند) طی می­کند، هنوز به طور کامل برای بشر شناخته شده نیست. به عنوان مثال زمانی که به درختی می­گوییم زیبا و به درختی زشت اطلاق می­کنیم، بسیاری از عوامل دست به دست هم می­دهند تا این صفات بیان شود که بعضی از آن­ها را خود فرد هم نمی­تواند ردیابی کند. به عنوان مثال شاید درخت زیبا مانند همان درختی بوده که در بچه­گی فرد تابی به آن آویزان کرده، یا درخت زشت، شبیه همان درختی بوده که لانه­ی زنبور داشته و زنبوری نیش­ش زده. هر چند که نمی­توان گفت هر عاملی که در گذشته اتفاق می­افتد در زندگی فرد تاثیر مستقیم دارد (به میزان فراموشی و رفتن به لایه­های زیرین مغز بستگی دارد) اما نمی­توان گفت که بی­تاثیر است. واضح­ترین مثالی که سینما به آن پرداخته در فیلم همشهری کین است، "Rosebud" سورتمه­یی که چارلز فاستر کین در کودکی از دست می­دهد و تمام عمر حتی با وجود ثروت و قدرت فراوان حسرت­ش را می­خورد یا در رمان برادران کارامازوف نور موربی که از پنجره به داخل اتاق می­تابد و داستایوسکی می­گوید تنها یک خاطره­ی خوب می­تواند باعث رستگاری انسان شود.

به عنوان مثال کودکی که دست­ش سوخته با دیدن هر چیز قرمز درخشان ممکن است بگوید آتیش، در این حالت مقایسه تنها در یک بعد صورت می­گیرد و درست هم هست، در یک بعد آتش و جسم سرخ درخشان مانند هم هستند، زمانی مقایسه را نادرست می­دانیم که انتظار ابعاد بیش­تری را برای مقایسه داشته باشیم و معیارمان فرق کند، مانند مثالی که درباره­ی قاشق و لیوان دیدیم: اگر تنها معیار حمل مایع باشد، این دو به هم شبیه­ند. فرض کنید با دوست­تان در خیابان راه می­روید و فردی را می­بینید، شما می­گویید چقدر شبیه فلانی است. دوست­تان می­گوید اصلاً شبیه نیست و شما می­گویید حالت لب­ش را می­گویم. دوست­تان می­گوید آره حالت لب­ش شبیه است ولی چشم و ابروش شبیه نیست.

در فیلم جویندگان طلا، زمانی که هم­سفر چارلی او را به شکل مرغ می­بیند، نیاز اول او گرسنگی است و آن­قدر پررنگ است که به سایر ابعاد توجه نمی­کند یا در داستان بقال و طوطی درد و ناراحتی طوطی آن­قدر زیاد است که می­خواهد با یک نفر آن را تقسیم کند و تنها کسی که می­یابد جولقی است که سر برهنه رد می­شد و مانند او تاس بود. در واقع معیار قیاس شدیداً به حالت ذهنی، تجربیات و معیار و بعد و نحوه­ی مقایسه بستگی دارد. در نظر گرفتن تمام این مسائل با هم شرایط را پیچیده می­کند چون این عوامل مستقل از هم نیستند و روی هم تاثیر می­گذارند و در زمان هم تغییر می­کنند اما می­توان گفت که فرد در مواجهه با پدیده­ها درباره­شان قضاوت می­کند چون نیاز دارد بداند بقاش را تامین می­کنند یا به خطر می­اندازند و این قضاوت با مقایسه همراه است.