نوشته ۱۰۰ (مروید از راهی که روندگان بسیار دارد)

برای تفکیک عوام و خواص از هم باید تعریفی از هرکدام داشته باشیم ولی پیش از آن باید بگویم که عام بودن برآیند کنش­هایی ست که می­تواند در قالب عام یا خاص طبقه بندی شود. در واقع کنش­ها هستند که عام یا خاص می­شوند. چه معیاری می­تواند باعث این طبقه بندی­شود؟

یک کنش در بدو پیدایش خاص است و به اندازه­ی تاثیری که روی دیگران می­گذارد، مقبولیت پیدا می­کند و وقتی اکثر افراد آن را به کار ببرند عام می­شود. به نظر شما این تعریف کامل است؟ این وسط حلقه­ی ناپیدایی­ست که می­­خواهم دست روی آن بگذارم و از دل این فرآیند بیرون بکشم: تقلید.

تقلید زمانی اتفاق می­افتد که مغز داده­ی جدید را بدون پردازش مورد استفاده قرار دهد که متاسفانه در جامعه­ی ما به شدت رواج دارد. درباره­ی مصادیق بی­فکری نوشته بودم و تقلید هم جزوی از آن است. ما می­توانیم رفتار فردی را تکرار کنیم ولی خودمان درباره­ش فکر کنیم و آن را با توجه به خصوصیات و شرایط خودمان اجرا کنیم که در نهایت تاثیرپذیری نامیده می­شود. راه تشخیص این که فردی تقلید می­کند یا تاثیر گرفته ساده است. از او درباره­ی کنشی که انجام داده بپرسید، اگر دلیلی ارائه داد که همه ارائه می­دهند، چرایی دلیل را بپرسید و اگر باز هم دلیل بر مبنای اجتماع بود سوال را ادامه بدهید. اگر به حرفی رسید که دانستید از خودش است که تقلید نیست ولی اگر به نمی­دانم یا همه اینو می­گن یا جواب­هایی از این دست رسیدید، کنش او تقلید است.

هنوز ما به افراد عام و خاص نرسیدیم. دقت کنید با این تعریف افرادی هم که هنرمند نیستند و با تقلید رفتار آن­ها می­خواهند در گروه­ هنرمندان قرار بگیرند جزو عوام حساب می­شوند.

در این مرحله کار ما به ظاهر سخت شد زیرا کنش با توجه به فرد مشخص می­شود و ابزار ما در تعیین عوام و خواص بی­فکری و تقلید است اما این نوع نگاه باعث می­شود فرای معیارهای جامعه برای تعیین عوام و خواص به عاملی کلیدی­تر برسیم که در این صورت خیلی از افرادی را که در گروه­های به ظاهر خاص طبقه­بندی می­شوند بیرون بکشیم و بگوییم شما جزو این دسته نیستید و با همین نوع نگاه دسته­ی خاص را از آسیب­های احتمالی که ورود افراد عامی به آن وارد می­کند پاک کنیم.

بنابراین آن­چه ما را دچار شبهه می­کند که تعریف اکثریت را به عنوان عوام بپذیریم، رواج بی­فکری و سخت بودن مطالعه و تحقیق و تفکر است و چون بی­فکری در اکثریت است، تعریف را برپایه­ی تعداد و در شکل طبقه­بندی شده در قالب گروه­هایی که فرد در آن­ها هویت پیدا می­کند، انجام می­دهیم.

نمی­خواهم باز درباره_­­ی فکر کردن و سنگینی آن و سبکی بی­خیالی صحبت کنم. دلیل پیش کشیدن این بحث حرف یکی از آشنایان بود درباره­ی هنرمند که می­گفت من افتخار می­کنم که عامی هستم. –شازده خانوم هم مثالی بر این مدعا آورد-. او دروغ نمی­گفت ولی می­خواست فروتنی کند و چون عامی بود فرق مردمی بودن و عامی بودن را نمی­دانست. تمام رفتارهاش و افکارش. البته کتاب­های مبتذل نمی­خواند ولی کتاب­هایی می­خواند که در قشر فرهنگی متداول است، بدون این که درباره­شان فکر کند. انگار کتاب یک جور مد است. در واقع این تقلید او را وارد دسته­ی عوام می­کند. باید تاکید کنم که یک فرد خاص الزاماً تحصیل کرده و یا حتی کتاب­خوان نیست. شاید آن فرد می­خواست همین را بگوید ولی نمی­دانست چطور. او با این حرف خودش را وارد جرگه­ی کسانی کرد که فکر نمی­کنند و من­هم ساکت ماندم و به حرف­ش گوش دادم چون نمی­خواستم احساسات­ش را جری کنم. عامی بود، بگذار باشد. چیزی که در این کشور داریم عوام است آن­هم به صورت کیلویی.

همه­ی ما کنش­هایی داریم که می­توان آن­ها را در طبقه­ی عوام جا داد ولی مهم برآیند کنش­هاست که در کدام دسته طبقه­بندی شود. هر روز اتفاقی می­افتد که وقتی به­ش فکر می­کنم به بی­فکری می­رسم. بگذارید یک چیزی را درباره­ی خودم روشن کنم. فکر کنم یکی از نوشته­هام این بود: "آدم باهوش بد را به احمق خوب ترجیح می­دهم."

کسی که فکر کند، استنتاج کند و به نتیجه­یی برسد چه همان موقع به­ش ثابت شود که نتیجه­ش غلط است یا بعداً بیش­تر –هزاران بار بیش­تر- از کسی ارزش دارد که کاری انجام می­دهد از روی بی­فکری.

در تاریخ هنر اگر نگاه کنید -همه­ی هنرها- هیچ هنرمندی یا دانشمندی نبوده که عام باشد. چون افراد ماندگار با چیزی منحصر به فرد آمده­اند که آن را با فکر زیاد به دست آورده­ند. شاید در لحظه­یی بوده که به نظر الهام بیاید ولی این استمرار فکر روی موضوع به صورت ناخودآگاه است که در لحظه­یی بی اختیار به جواب می­رسد. در علم هم این اتفاق می­افتد. اما هنرمندی که مردمی بوده، یعنی زیر و بم مردم را شناخته و درباره­شان فکر کرده و آن را در قالب اثری هنری ارائه داده.

آن آشنا آدم خوبی بود ولی بیش­تر از آن که کاری کند دوست داشت حرف بزند، دوست نداشت فکر کند. خب هر کس یک جور است دیگر.