نوشته ۱۰۳ (کوه با نخستین سنگ ها آغاز می شود انسان با نخستین درد)

به یکی از دوست­هام قول دادم درباره­ی احساسات بنویسم و ارتباط برقرار کردن نوشته­های احساسی با مخاطب.

در مورد احساسات در نوشته­های قبل به طور مفصل صحبت کرده­ام و فقط در این جا باید ذکر کنم احساس پیام غریزه است.

در هر ارتباطی بین دو یا چند نفر سهمی از پیام منتقل شده توسط احساس انجام می­شود و روانشناسی ارتباطات معتقد است که بخش عمده­ و تاثیرگذار توسط احساس انجام می­گیرد. یک لبخند، یک فشار دست و کنش ساده، می­تواند تاثیری چند برابر یک موعظه یا رساله­ی اخلاقی داشته باشد. البته همین امر کار را سخت می­کند، چون اگر آن کنش از ته قلب انجام نشود، ناخودآگاه فرد مقابل متوجه شده و در او دافعه به وجود می­آید. همه­ی این نمونه­ها نشان­دهنده­ی پیچیده بودن کار در زمینه­ی احساس و پیش­بینی ناپذیر بودن آن است.

با توجه به موارد فوق، اگر فردی بخواهد با مخاطب خود در قالب نوشته­ای احساسی ارتباط برقرار کند، به نوعی آن­ها را محدود به کسانی می­کند که درک­ش کرده­اند یا برای این که ناامیدش نکنند، نوشته­هاش را می­خوانند و هر از گاهی نظر می­دهند.

در بحث احساسات عامل مهمی وجود دارد به نام سمپاتی. اگر ما با فردی همدردی نکنیم یا درکی از احساس­ش نداشته باشیم، همه­ش برامان مسخره و خنده­دار خواهد بود. برگسون در کتاب خنده به همین نکته به عنوان یکی از عوامل به وجود آمدن کمدی اشاره می­کند. دلقک زمانی کارش از رونق می­افتد که مردم براش دل بسوزانند.

مثلاً کسی که درکی از عشق ندارد یا درک­ش از عشق کاملاً متفاوت با فرد دیگر است ممکن است احساس فرد دوم براش مضحک یا رمانتیک و یا خیلی خشک و انعطاف ناپذیر باشد.

در این­جا بحث مخاطب مطرح می­شود. ممکن است نویسنده­یی بگوید که من فقط برای خودم یا برای دوست­هام می­نویسم که همدیگر را درک می­کنیم. در این صورت می­تواند این نکته را توضیح دهد که مخاطبی بیگانه وقت­ش را هدر ندهد و دنیایی را که به آن آگاهی ندارد با نظر خودش دچار آشفتگی نکند. اما زمانی که نویسنده یا شاعر اثرش را در معرض دید عموم قرار می­دهد باید به نوعی به امکانات و ظرفیت­های بالاتر زبانی مسلط باشد تا مخاطب بیش­تری با اثر ارتباط برقرار کند. کسی که برای یک مهمانی تدارک می­بیند با پختن غذاهای خوشمزه، می­خواهد توانایی­ش را در پذیرایی نشان دهد. او به­ترین امکانات و بیش­ترین وقت را می­گذارد که دیگران از شام لذت ببرند.

مثلاً در شعر آیدا در آینه، نیاز شاملو به آیدا بیداد می­کند، از هر خط­ش می­توان شور عشق را مشاهده کرد و لذت یک عشق را در مخاطب به وضوح می­توان دید.

اگر شاعری آماتور مثل من بود که خیلی احساساتی شده باشد، احتمالاً می­گفت: دوست دارم لبای خوشگلتو ببوسم، جیگر!

این حرف را هر عاشقی ممکن است به معشوق­ش بگوید و هنر – به مثابه اتفاقی فرای واقعیت- در آن رخ نمی­دهد اما شاملو با امکانات زبانی گسترده و درک عمیق از مفاهیم انسانی موقعیت خودش را به یک احساس همگانی و مفهومی بالاتر پیوند می­زند –به نظر من مفهوم زمانی با ارزش­تر از زندگی روزمره است که با تفکر و آموزش بتوان به آن رسید در غیر این صورت خود زندگی به عنوان مبنای قضاوت قرار می­گیرد-.

لبانت به ظرافت شعر

شهوانی­ترین بوسه­ها را به شرمی چنان مبدل می­کند

که جاندار غارنشین از آن سود می­جوید

تا به صورت انسان درآید.

عامل محرک در این قطعه از شعر ایماژ بسیار قوی و تاثیرگذار است. تاثیر بوسه بر تکامل انسان که در پس آن تاثیر عشق در تکامل انسان را تداعی می­کند. بنابراین بسامد هر کلمه کلمه­یی دیگر را به ذهن متبادر می­کند و در این سیر، قدرت کلمات برای کسی که چنین نیازی را درک کرده، معنی عمیق­­تری از عشق می­دهد و او را به نگاه وسیع­تری می­رساند: درست است که عشق با نیاز جسمی آغاز می­شود اما اگر به هماهنگی دو روح نرسد، به اوج لذت و تکامل نخواهد رسید.

در این جا شاعر فقط قصد تحریک احساسات مخاطب را ندارد بلکه دارد روی شعور و قوه_­­ی تفکرش هم تاثیر می­گذارد و این امر با تسلط بی­نظیر بر امکانات زبانی و تیزبینی در دنیای اطراف به­دست می­آید.

نوشتن از احساسات خیلی خوب است ولی احساسی نوشتن نه. ما می­توانیم احساسات­مان را به گونه­ای نشان دهیم که مخاطب احساس راحتی کند. نپوشاندن احساسات با کلمات مانند برهنه بیرون آمدن تو ذوق می­زند – فرد فقط می­تواند به جزیره­ی لختی­ها برود که همدیگر را می­فهمند-.

در پایان بخش دیگری از آیدا در آینه را می­نویسم:

چشمانت راز آتش است

و عشقت پیروزی آدمی­ست هنگامی که به جنگ تقدیر می­شتابد.