نوشته ۲۵۵ (خنده)

"آن­چه زندگی و جامعه از ما می­خواهد، دقت و هوشیاری در تشخیص اوضاع و احوال و نیز انعطاف­پذیری جسم و روان ماست که ما را آماده­ی سازگاری با جامعه و زندگی نماید. سختی و نرمش دو نیروی مکمل­ند که ما را شایسته­ی این سازگاری­ها می­کنند. چرا جسم معیوب می­شود؟ به دلیل انواع حوادث، علیلی­ها، بیماری­ها؛ و روان چرا؟ به دلیل انواع کمبود­های روان­شناختی و انواع مختلف دیوانگی؛ و دست آخر منش چرا؟ به دلیل ناسازگاری­های ریشه­دار با زندگی اجتماعی، فقر و گاه امکان ارتکاب جنایت. اگر این کمبودها مربوط به جنبه­ی جدی وجود انسان باشد و با مبارزه در راه زندگی در معرض از بین رفتن قرار گیرد، انسان می­تواند به زندگی، و به زندگی مشترک با دیگران ادامه دهد. اما جامعه خواهان چیز دیگری نیز هست. تنها زندگی کردن را کافی نمی­داند، زندگی خوب را خواهان است. برایش هراسناک است که ما فقط به موضوع­های اساسی زندگی بپردازیم و سایر امور را طبق عادت­های اکتسابی، به طور غیر ارادی انجام دهیم. قاعدتاً جامعه از این هم می­ترسد که اعضای­ش به جای رعایت تعادل ارادی بیش از پیش ظریفی که آنها را هرچه بیشتر به هم نزدیک می­کند، تنها به حفظ شروط اساسی اکتفا کنند: برای جامعه، توافق پیشین و پیش­ساخته­ی افراد کافی نیست، بلکه تلاش مستمر آنها در راه همزیستی متقابل را خواهان است. بنابراین، هرگونه بی­انعطافی در خوی، منش، روان و حتی جسم برای جامعه محل بدگمانی است، زیرا شاید نشان خواب­رفتگی و نیز کناره­گیری از فعالیت و گریز از مرکز مشترک جامعه، و سرانجام نشان بیگانگی باشد. اما جامعه در این­گونه موارد نمی­تواند دست به سرکوب عملی و مادی بزند، زیرا خود از جهت مادی آسیب ندیده است. در برابر چیزی قرار گرفته که نگرانش می­کند، اما این یک نشانه بیش نیست، دست بالا یک تهدید است و از آن بالاتر یک حالت است (نه یک اقدام زیان بخش). بنابراین، او هم تنها با یک حالت به آن پاسخ می­دهد. خنده باید چیزی از این مقوله، یعنی یک حالت (ژست) اجتماعی باشد. خنده با هراسی که برمی­انگیزد، مانع بیگانگی­ها می­گردد. فعالیت­های جنبی را که ممکن است کنار گذاشته شوند و به خواب روند، پیوسته بیدار نگه می­دارد و در تماس با هم قرار می­دهد. چیزهایی را که ممکن است در صحنه­ی اجتماع انعطاف­ناپذیر و غیر ارادی باقی بمانند، نرمش می­دهد. بنابراین، خنده تنها محصول زیباشناسی محض نیست، زیرا (ناآگاهانه و حتی در بسیاری از موارد بر خلاف اخلاق) هدف سودمند کمال همگانی را دنبال می­کند. اما البته یک جنبه­ی زیباشناختی هم دارد، زیرا کمیک در لحظه­ی معینی ایجاد می­شود که جامعه و شخص از دغدغه­­ی خاطر صیانت ذات رهایی می­یابند و با هم به عنوان آثار هنری رفتار می­کنند. در یک کلام، اگر پیرامون اعمال و وضعیت­هایی که زندگی اجتماعی یا انفرادی را به خطر می­اندازد و به علت نتایج طبیعی خود، کیفر دارد دایره­ای رسم کنیم، پاره­ای از بی­انعطافی­های جسم، روان و منش آدمیان، که جامعه می­خواهد آن­ها را هم از بین ببرد، تا بیش­ترین انعطاف و بالاترین شایستگی ممکن برای زندگی اجتماعی برای همگان را فراهم سازد، بیرون از قلمرو آن دایره قرار می­گیرند، که قلمرویی است پر ستیزه و آشوب، و در منطقه­ی بی­طرفی می­مانند که فقط انسان جلب توجه انسان را می­کند. این بی­انعطافی کمیک است و خنده، کیفر آن."

                                         بخشی از کتاب خنده نوشته هانری لویی برگسون