نوشته ۲۲۹ (جدی شروع کنیم)

رویدادهای تاریخی این دوره­ی ما اگر نعل به نعل منطبق با همین­ تاریخ در تقویم میلادی نباشد، از بسیاری جهات شبیه آن است. قرون وسطی، دوره­ی حکومت کاتولیک بر مردم، تصویری سیاه از حکومتی مذهبی را ارائه می­دهد. کلیسا با تصرف روح مردم به بهانه­ی اعتراف و پاک کردن و بخشودن گناهان، از درون­شان هم آگاه می­شد. اعتراف نکردن به معنی گناه­کار بودن و تا ابد عذاب کشیدن است و اگر سر بالین محتضر کشیشی نمی­آمد، آن فرد در آن دنیا دیگر رستگار نمی­شد. آن­ها با ادعای فراموش کردن کشیشی که اعتراف­گیر است، مردم را قانع می­کردند که به هیچ وجه گناهان و اسرارشان به بیرون درز نمی­کند ولی در عمل غیر از این بود. از طرف دیگر دادگاه­های تفتیش عقاید، هر فکر خلاف سیستم کاتولیک را محکوم و صاحب آن فکر را اگر حرف­هاش را پس نمی­گرفت به عنوان کسی که افکار ضاله و شیطانی دارد، می­سوزاندند. جوردانو برونو یکی از قربانیان همین سیستم است و گالیله اگر حرف­هاش را پس نمی­گرفت سرنوشتی به­تر از این در انتظارش نبود.

از دل همین دستگاه کشیشی بیرون آمد که ادعا کرد نه پاپ و نه کشیش­های زیردست او قدرت فروش بهشت را ندارند. او لوتر بود و زمانی این حرف را زد که مردم کاملاً آماده­ی شنیدن­ش بودند. مردم دیگر فساد کلیسا را دیده بودند، هوسرانی کشیش­ها نقل محافل عمومی بود و می­دانستند از چنین کشیش­هایی آبی گرم نمی­شود چه برسد به این که بخواهند بهشت بفروشند. این شد که لوتر و نهضت پروتستانیسم پیروان زیادی پیدا کرد و هر چند که خودش بعدها رفتاری بدتر از کشیش­ها را با مریدان­ش در پیش گرفت، می­گویند هنگام نشستن روی اسب باید کسی جلوی پاش خم می­شد تا او پا روی پشت­ش بگذارد و روی اسب بنشیند، اما باعث به وجود آمدن شک شد. شک به درستی احکام کلیسا و جهان­شمول بودن آن. مردم دیگر نمی­توانستند به احکامی که کلیسا برای زندگی­شان صادر می­کند اعتماد کنند. از طرف دیگر ماکیاولی اخلاق و دین را از پهنه­ی سیاست کنار زد و آن را به امری بشری و دارای چند و چون خاص که باید به آن اشراف پیدا کرد تا بتوان حکمرانی نمود تبدیل کرد. سومین شک را علم به وجود آورد. دستگاه بطلمیوسی که مورد تایید اصحاب کلیسا بود و حتی هفت آسمانی که در معارف اسلامی به کار می­رود از همین سیستم اقتباس شده است، نمی­توانست جوابگوی علم جدید باشد. کوپرنیک ادعا کرد که زمین مرکز جهان نیست، بلکه سیاره­یی ست که دور خورشید می­چرخد و بی­شمار سیاره مانند زمین در فضا وجود دارد. نکته­یی که باید مطرح شود این است که قبل از نظریه­ی کوپرنیک مردم می­دانستند زمین گرد است ولی طبق دستگاه بطلمیوسی فکر می­کردند در مرکز جهان است و خورشید و سیارات و ستارگان دیگر دورش می­چرخند.

بنابراین تصویری که از آن زمان می­توانیم ارائه کنیم، شک از همه سو است و  از سوی دیگر ورود علم و دانش از سرزمین اسلام به اروپا پس از جنگ­های صلیبی. انسان قرن پانزدهم و شانزدهم جایگاه خود را به عنوان اشرف مخلوقات از دست داده است و رابطه­ش با عالم بالا قطع شده و دیگر دستوری از آن ناحیه دریافت نمی­کند. بنابراین باید به دنبال پایگاهی برای خود بگردد. در چنین شرایطی­ست که دکارت ظهور می­کند. از آن­جایی که ما هم در چنین شرایطی قرار داریم، تصمیم گرفتم مقاله­های کتاب از مدرنیسم تا پست مدرنیسم را به صورت بخش بخش بگذارم و درباره­شان صحبت کنیم. این مقالات جریان فکری غرب را در طی پانصد سال به خوبی نشان می­دهد و می­توان نکاتی از دل آن بیرون آورد که بفهمیم آیا ما مدرن هستیم و اگر نیستیم در چه وضعیتی قرار داریم و با این وسیله بتوانیم از این فترت تاریخی بیرون بیاییم. خوبی دیگری که این مجموعه مقالات دارد این است که تعریف خوبی از جریان پست­مدرن ارائه می­کند که در ایران به شدت بد جا افتاده و با دنبال کردن این خط فکر می­توانیم نگاه درست­تری به پست­مدرن داشته باشیم و آن را پشت­مدرن استفاده نکنیم. عقیده­ی شخصی من بر این است که تا این تحولات مطالعه نشود، نمی­توان به پست­مدرن رسید (درباره­ش مفصل بحث خواهم کرد) و خواندن کتاب­های پست­مدرن و جریان پست­مدرن به صورت بسیار خطرناک ما را از مدرنیته و خرد مدرن دور می­کند و امکان پیش­رفت را از ما می­گیرد.

امیدوارم سرنوشت این بخش، مانند کارگاه داستان نشود و کسانی که می­خواهند دنبال کنند، درباره­ی مطالب نظر بدهند و یا اگر می­خواهند نقدشان را برام بفرستند تا این بخش پربار بشود. از فردا بخش اول مقاله­ی دکارت را می­گذارم.