نوشته ۲۸۰ (الان این جا ایستاده م)

با دوست­م درباره­ی مسئله­یی بحث می­کردیم که به­م گفت: "تو طوری حرف می­زنی انگار همه­ی حرفات درسته."

گفت­م: "چرا این­طوری فکر می­کنی؟"

گفت: "توی حرف­ت نمی­گی به نظر من."

گفت­م: "خب معلومه که اینا نظر منه. حتی وقتی از یکی نقل قول می­کنم چون قبول­ش دارم یا ندارم، می­گم. به هر حال من دارم این جمله­ها رو کنار هم می­چینم."

بعدتر که به این موضوع فکر کردم به این نتیجه رسیدم که ممکن است خوانندگان نوشته­هام هم چنین فکری بکنند. این شد که می­خواهم در این باره یک خورده توضیح بدهم.

۱. یک جور مغلطه که در بحث نسبی و مطلق وجود دارد و خیلی یاهاش برخورد کرده­م این است که مطلق­گرایان می­گویند: "جمله­ی همه­چیز نسبیه خودش نسبیه یا مطلق؟"

هر انسانی سیستم ارزش­گذاری­یی دارد که  بر اساس آن پدیده­های مختلف را می­سنجد و این سیستم برای بقاش لازم است، زیرا باید از پدیده­های خطرناک دوری کند و به سمت پدیده­هایی برود که پایداری­ش را تامین می­کنند. این پدیده­ها می­توانند روانی هم باشند و صرفاً منظورم پدیده­های عینی نیست. بنابراین هر فرد بر مبنای درک خودش از پیرامون دارای تجربیات و نظراتی­ست، به عبارت دیگر دستگاه مختصات دارد. مسئله این­جاست که نسبی­گرایی می­گوید دستگاه مختصات واحدی که بتوان گفت معیار مطلقی برای ارزش­گذاری­ست وجود ندارد. اصولاً پیش­رفت زمانی اتفاق می­افتد که بپذیریم دستگاهی نقص دارد و بخواهیم به­ترش بکنیم و گرنه تلاش برای به­تر کردن­ش معنی ندارد. بنابراین جمله­ی "همه­چیز نسبیه" عبارت درستی برای معرفی نسبی­گرایی نیست.

۲. این مسئله در حل مسائل ریاضی نمود بیش­تری دارد: ما دستگاه مختصات را جایی انتخاب می­کنیم که معادلات فرمول­بندی ساده­تری داشته باشند، حتی چند نوع دستگاه مختصات داریم که برای حل هر مسئله از دستگاه مناسب استفاده کنیم اما هیچ وقت نمی­توان بدون دستگاه مختصات مسئله­یی را حل کرد. (حتی برای اندازه­گیری مساحت به سیستم یکا نیاز داریم که یک­جور دستگاه مختصات است و صرفاً به مفهوم محورهای مختصات اکتفا نکنیم)

۳. باز به بحث ارتباط برمی­گردم و با دستگاه مختصات به­ش نگاه می­کنم. هر فرد دستگاه مختصاتی دارد، در یک ارتباط دستگاه مختصات جدیدی به وجود می­آید که بر مبنای آن پدیده­ها ارزیابی می­شوند. به این دستگاه مختصات قانون یا قرارداد می­گوییم. به عنوان مثال فرد وقتی تنهاست ممکن است با بطری آب بخورد ولی وقتی ازدواج می­کند، در سیستم مشترکی که هر دو تعریف می­کنند آب خوردن با بطری پدیده­یی منفی ارزیابی شود.

۴. مسلم است که قوانین و قراردادها در طول زمان تغییر می­کنند و این دلیلی بر نسبی بودن­شان است اما نمی­شود کفت که درست یا غلط نیستند. درست و غلط بودن بستگی به افراد، زمان و شرایط یک قرارداد دارد. ممکن است در لحظه­یی برای فردی درست باشد و برای دیگری نادرست اما نمی­توانیم بگوییم درست و نادرست وجود ندارد. پدیده­ی مطلق امکان تغییر ندارد. در هر زمان و مکان یک چیز است. این مسئله با زندگی جور در نمی­آید که همه­چیزش متغیر است. ممکن است پدیده­یی نام ثابت به خود بگیرد که این به وجه زبانی­ آن برمی­گردد اما در بطن خود تغییر می­کند. به عنوان مثال هنر، نامی­ست که همه برای یک سری فرآورده با ویژگی­هایی (که خود محل بحث و جدل بسیار است) به کار می­برند اما هم مفهوم هنر در طول زمان تغییر زیادی کرده و هم دیدگاه­های بسیار متفاوتی درباره­ش وجود دارد.

۵. چیزی که دور و برم به شدت می­بینم درگیری مفاهیم جدید با سیستم­های فکری قدیمی­ست و عدم نقد در رسیدن به سنتز مناسب باعث بروز ناهنجاری می­شود که در چنین مقولاتی به استفاده­ی بی­رویه از یک عبارتی که عملاً به آن اعتقاد نداریم، می­انجامد. مثال بارزش جمله­ی یکی از دانشجوها بود که پشت تریبون در جلسه­ی شعر گفته بود: "به نام نیچه" که فکر کنم از لرزیدن نیچه در قبر زلزله­ی ده ریشتری در آلمان آمد. اگر این فرد که تمام کتاب­های نیچه را خوانده بود، جمله­ی خدا مرده است را که ورد زبان­ش بود می­فهمید، چنین عبارتی را نمی­گفت. رواج کلمه­ها و عبارات بدون درک معنی و ویژگی­هایی که دارند استفاده از آن­ها را به اتفاق ناهمگون و خنده­داری تبدیل می­کند که در جامعه­ی ما به کرات می­شود دید. بنابراین عجیب نیست که کلمه­ی آنالیز به عبارتی مورد استفاده­ی مربیان تبدیل شود. نکته­ی جالبی که به­ش پی برده­م و نمی­دانم درست یا غلط است ولی در موارد بسیاری مصداق­­ش را دیده­م این است که وقتی کسی بخواهد عبارتی را تقلید کند و یا جمله­یی را بگوید که نفهمیده، دچار یک واکنش حرکتی می­شود که ممکن است حتی با تپق زدن، غلط ادا کردن کلمه یا مکث و حرکات دیگر همراه باشد، این واکنش در برخی به وضوح مشاهده می­شود و برخی توانایی بیش­تری در پنهان کردن­ش دارند. البته این مقوله (واکنش­های بدن هنگام بیان جملات) در علم روان­شناسی ارتباطات مورد بررسی قرار گرفته ولی مقاله یا کتابی در مورد فهمیدن و نفهمیدن پدیده­یی و واکنش بدن ندیده­م.

۶. زمانی که من درباره­ی پدیده­یی نظر می­دهم و ارزیابی­ش می­کنم می­دانم که ممکن است فرد دیگری با دلایلی بیاید و نادرستی نظرم را نشان دهد و نظرم تغییر کند، ممکن است خودم بعد مدتی نادرستی­ش را پیدا کنم و کامل­ترش کنم اما در حال حاضر فکر می­کنم ارزیابی من از پدیده درست است. این منافاتی با نسبی بودن ندارد. در این جا بحث درست و غلط مطرح نیست بلکه یک سیر پیوسته به سمت کمال است که با فراز و نشیب همراه است و کمال هم یک مفهوم است که هیچ وقت به­ش نمی­رسیم ولی می­توانیم به­ش نزدیک بشویم.

۷. اگر در نرم­افزاری که کار گرافیکی می­کند، یا برای تنظیم سیستم رنگ مانیتور، به قسمت پیشرفته­ی تنظیمات رنگ رفته باشید، به شما امکان داده می­شود که از هر رنگی که می­خواهید به هر میزان انتخاب کنید، به عنوان مثال برای رنگ قرمز، تغییرات پیوسته­یی از سفید تا قرمز وجود دارد، ما نمی­توانیم جایی را انتخاب کنیم که کاملاً قرمز یا کاملاً سفید یاشد، مانند همین نظری وجود ندارد که کاملاً درست یا کاملاً نادرست باشد. به نظر شما آیا درست و غلط ما را دچار سوءتفاهم نمی­کند و عباراتی دیگر مانند خوب و به­تر این ارزش­گذاری را با توجه به مفهوم تکاملی، دقیق­تر، امیدبخش و پیش­رونده توصیف نمی­کند؟

۸. اگر کسی اعتقاد دارد پدیده­یی وجود دارد که درست یا نادرست مطلق است، باید اثبات­ش کند، اگر اثبات کند من به نوبه­ی خودم آن را می­پذیرم. نسبی­گرایی این امکان را می­دهد که فرد وجود مطلق را بپذیرد در صورتی که به­ش اثبات شود، اما مطلق­گرایی چنین اجازه­یی را نمی­دهد.

پ.ن. بند ۵ را که خواندم متوجه شدم مسئله ی اصلی را نگفتم که تو بحث ها خیلی این نکته مطرح می شود که "همه چیز نسبیه" یا مواردی از این دست که به نظرم درگیری و تازگی مفهوم نسبی بودن در ذهن افراد را می رساند. چون اگر فردی نسبیت را درک کرده باشد در عمل پیاده ش می کند